Romantyzm to jeden z najważniejszych i najbardziej wpływowych prądów w historii literatury i sztuki. Choć jego korzenie sięgają XVIII wieku, to rozkwit tego stylu przypadł na pierwszą połowę XIX stulecia i objął niemal całą Europę. Wpływ romantyzmu był olbrzymi i wywarł piętno nie tylko na literaturze, ale też malarstwie, muzyce i filozofii. Do dziś motywy romantyczne są obecne w kulturze popularnej.
Początki romantyzmu w Europie
Korzenie romantyzmu w Niemczech i Anglii
Zalążki romantyzmu pojawiły się pod koniec XVIII wieku w Niemczech, gdzie rozwinął się nurt „Burzy i naporu”. Była to reakcja młodych pisarzy na oświeceniowy klasycyzm, gloryfikująca uczucia, wyobraźnię i naturę. Do prekursorów należeli m.in. Johann Wolfgang Goethe i Friedrich Schiller. Również w Anglii grupa poetów preromantycznych, m.in. William Blake, sprzeciwiała się regułom klasycyzmu.
Rozwój romantyzmu we Francji
We Francji romantyzm rozwinął się w latach 20. XIX wieku i był reakcją na racjonalizm epoki oświecenia. Głównymi przedstawicielami byli Victor Hugo, Alphonse de Lamartine i Alfred de Vigny. Francuscy romantycy eksplorowali ludzkie emocje, fascynowali się średniowieczem i egzotyką. Rozwinęli też dramat romantyczny.
Ekspansja romantyzmu w innych krajach
W pierwszej połowie XIX wieku romantyzm szybko rozprzestrzenił się po Europie, docierając m.in. do Rosji (Aleksander Puszkin), Włoch (Alessandro Manzoni), Hiszpanii (José de Espronceda) i Polski. Romantycy buntowali się przeciwko zastanej rzeczywistości, poszukiwali wolności i duchowej odnowy. Kult jednostki i uczuć był wspólny dla romantyków różnych narodowości.
Najważniejsi przedstawiciele romantyzmu
Lord Byron i jego twórczość
Lord Byron uważany jest za jednego z najwybitniejszych poetów brytyjskiego romantyzmu. W swoich utworach, m.in. w poemacie „Giaur”, ukazywał buntowniczych bohaterów. Fascynowała go też Grecja, co przejawia się w poemacie „Pielgrzym Childe Harolda”. Był piewcą wolności i indywidualizmu.
John Keats i poezja angielska
John Keats tworzył lirykę pełną zmysłowości, czerpiąc inspiracje ze świata antyku. Jego najsłynniejsze dzieła to zbiory „Lamia, Izabela i inne poematy” oraz „Ody”. Zmarł przedwcześnie w wieku 25 lat, pozostawiając niedokończony poemat „Hyperion”. Uważany jest za jednego z najwybitniejszych poetów epoki.
Victor Hugo i dramat romantyczny
Victor Hugo jest uznawany za największego przedstawiciela francuskiego romantyzmu. Wniósł nowatorstwo do dramatu – jego Hernani zapoczątkował dramat romantyczny we Francji. Hugo pisał też wielkie powieści, jak „Katedra Marii Panny w Paryżu” i „Nędznicy”, pełne dramatyzmu i egzotyki.
Ideały i motywy romantyczne
Kult jednostki i emocji
Jednym z głównych ideałów romantyzmu był kult wyjątkowej jednostki i jej emocjonalności. Bohater romantyczny przeżywa namiętności, jest buntownikiem i artystą. Romantycy fascynowali się geniuszem i szaleństwem. Eksplorowali głębię uczuć – zarówno pozytywnych, jak i negatywnych.
Fascynacja naturą
Romantycy idealizowali naturę, dostrzegając w niej odzwierciedlenie ludzkich uczuć i nastrojów. Szukali wytchnienia i natchnienia na łonie przyrody. Cenili też prostotę i naturalność, przeciwstawiając je zepsuciu cywilizacji. Uwieczniali piękno krajobrazów w swojej poezji i malarstwie.
Zainteresowanie średniowieczem
Charakterystyczna dla romantyków była fascynacja średniowieczem – epoką rycerską, gotycką architekturą i chrześcijańskim mistycyzmem. Średniowiecze jawiło im się jako czas marzeń, duchowości i bohaterstwa. Chętnie sięgali po motywy rycerskie i gotyckie zarówno w literaturze, jak i sztukach plastycznych.
Romantyzm w Polsce
Adam Mickiewicz i jego ballady
Adam Mickiewicz, wieszcz narodowy, jest uważany za najwybitniejszego polskiego romantyka. Jego ballady, m.in. „Romantyczność” i „Lilije”, ukazują typowe dla romantyzmu marzycielstwo, zamiłowanie do przeszłości i folkloru. Mickiewicz pisał też poematy epickie, jak „Pan Tadeusz”, będący encyklopedią polskości.
Poezja miłosna Juliusza Słowackiego
Juliusz Słowacki był obok Mickiewicza wieszczem polskiego romantyzmu. W swojej twórczości podejmował motyw miłości niespełnionej i fascynacji Orientem. Jego najsłynniejsze utwory to cykle poetyckie „Lambro” i „Anhelli”, a także dramaty „Kordian” i „Balladyna” oparte na romantycznym indywidualizmie.
Dramaty romantyczne Cypriana Kamila Norwida
Cyprian Kamil Norwid łączył w swojej twórczości romantyzm z realizmem. Był autorem poematów, nowel i dramatów – m.in. „Pierścień Wielkiej Damy” nasycony refleksją filozoficzną. Poruszał problemy egzystencjalne i społeczne, a jego bohaterowie przeżywają głębokie rozterki.
Romantyzm a inne prądy literackie
Romantyzm versus klasycyzm
Romantyzm wykształcił się w opozycji do klasycyzmu i jego rygorów. Podczas gdy klasycy hołdowali rozumowi, regułom i naśladowaniu antyku, romantycy eksponowali uczucia, wyobraźnię i oryginalność. Sprzeciwiali się ograniczeniom nakładanym na twórczość.
Wpływ romantyzmu na realizm
Romantycy swoim zainteresowaniem życiem wewnętrznym człowieka przygotowali grunt pod późniejszy realizm i naturalizm. Uwieczniali dramaty zwykłych ludzi. Realizm czerpał z romantyzmu, ale w racjonalny, pozytywistyczny sposób przedstawiał rzeczywistość.
Romantyzm wobec pozytywizmu
Romantyczny subiektywizm i irracjonalizm był przeciwieństwem pozytywistycznej wiary w potęgę nauki i postępu. Jednak pokolenie pozytywistów wyrosło w kulcie romantycznych wieszczów i patriotów. Często łączyło idee narodowowyzwoleńcze z kultem pracy organicznej i racjonalizmu.
Wpływ romantyzmu na współczesną kulturę
Dziedzictwo romantyzmu w literaturze
Literatura współczesna nierzadko czerpie z dorobku romantyzmu – fascynacji przeszłością, snucia opowieści o niespełnionej miłości czy poszukiwania sensu istnienia. Romantyczne motywy pojawiają się zwłaszcza w literaturze popularnej – fantasy czy romansach.
Motywy romantyczne w sztuce i muzyce
Motywy romantyczne – tajemnicze zamczyska, dzikie pejzaże, zadumane postacie – nadal pojawiają się w malarstwie, rzeźbie i muzyce. Kompozytorzy (np. Rachmaninow) chętnie wykorzystywali ludowość i nastrojowość typową dla romantyzmu. Romantyczne idee odżywają też w filmie.
Romantyczne idee we współczesnym świecie
Pewne idee romantyczne – jak poszukiwanie idei, pasji i sensu życia, docenianie wyobraźni i wrażliwości, fascynacja naturą – są bliskie współczesnemu człowiekowi. Jednocześnie bunt przeciw konwenansom oraz wiara w wyjątkowość jednostki wpisują się w obecną kulturę indywidualizmu.
Podsumowanie
Romantyzm stanowi jeden z przełomowych momentów w dziejach kultury europejskiej. Jego wpływ na literaturę, sztukę i filozofię był olbrzymi i w wielu aspektach wytyczył nowe kierunki. Kult uczuć, wyobraźni i natury, fascynacja przeszłością oraz wiara w wyjątkowość jednostki na trwałe zapisały się w dziedzictwie epoki. Choć romantyzm jako organizacja literacka nie istnieje od lat, to jego duch wciąż jest obecny we współczesnej kulturze popularnej i sztuce.
Tagi
Udostępnij artykuł
